Ekonominin deprem kaybı 100 milyar dolar

Kahramanmaraş depremleri, onbinlerce yurttaşın canına mal olurken, Türkiye ekonomisine de 100 milyar doların üzerinde maliyet getirdi. 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasar 81 milyar 155 milyon TL’yi bulurken, 2023 yılında deprem bölgesinde toplam ihracat bir önceki yıla göre yüzde 13 oranında azaldı. Hayata geçirilen programlarla bölge esnafına 41 milyar 451 milyon liralık kaynak sağlandı, dpremden etkilenen işletmelere Hazine kefaletiyle 30 milyar 529 milyon lira kredi imkanı sunuldu.

Depremin ardından yapılan hesaplamalara göre; esnafın gelir kayıpları, makroekonomik etkiler ve sigortacılık sektörü kayıpları dikkate alındığında, depremin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 103.6 milyar dolar düzeyinde olduğu tahmin edildi. 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasar 81 milyar 155 milyon TL olurken, bu hasarın 31 milyor 117 milyon TL’sini bina, 24 milyor 852 milyon TL’sini makine ve 15 milyar 126 milyon TL’sini ise stok hasarı oluşturdu.

2023 yılında deprem bölgesinde toplam ihracat bir önceki yıla göre yüzde 13 oranında azaldı. Bölgesel ihracattaki düşüş, Türkiye’nin 2023 yılı ihracatının bir önceki yıla göre yüzde 1 ile sınırlı artmasında etkili oldu. 2023 yılında bütçe açığının yükselmesinde 960 milyar liralık deprem harcamaları etkili olurken, geçen yıl ki yüzde 5.2 oranındaki bütçe açığının yüzde 3.2’sini de deprem harcamaları oluşturdu. Merkezi bütçeden 2023’te depremlerin yol açtığı hasarların bertaraf edilmesi amacıyla 1 trilyon liraya yakın harcama gerçekleştirirken, 2024 yılında 1 trilyon 28 milyar lira tutarında deprem harcaması tahmin edildi.

2.6 trilyon lira harcandı

Orta Vadeli Program’da 2024 yılında deprem kaynaklı giderlerin milli gelire oranını yüzde 2.5, 2025 yılında yüzde 0.9 ve 2026 yılında ise yüzde 0.8 olarak hedeflendi. Deprem yaralarını sarmak için geçen sene sonuna kadar devlet bütçesinden yapılan harcama 2.6 trilyon TL’yi buldu. Bu yıl için de bütçede afet risklerinin azaltılması, depremlerin yol açtığı hasarların süratle giderilmesi, deprem bölgesinde yaşayan vatandaşların ihtiyaçlarının karşılanması ve depreme dayanıklı şehirlerin inşası için toplam 584 milyar lira kaynak ayrıldı. 2025 Yatırım Programı’na 5 bin 61 adet yeni proje dahil edilirken, deprem tedbirlerine yönelik 511 milyar TL’lik projeye yer verildi.

41 milyar lira kredi

Ticaret Bakanlığı verilerine göre, 6 Şubat 2023’te meydana gelen depremlerin yaşandığı bölgede faaliyet gösteren esnaf ve sanatkarlara Şubat-Kasım 2023 döneminde Halkbank tarafından 1 yıl geri ödemesiz 5 yıl vadeli kredi desteği sağlandı. Bu dönemde kredi desteği verilen esnaf sayısı 27 bin 202, tutarı da 6.7 milyar lira oldu. Böylece toplam 12 ildeki esnaf ve sanatkarlara Şubat 2023-Aralık 2024 döneminde kredi ve kefalet kooperatifleri aracılığıyla ya da doğrudan Halkbank’tan sağlanan kredilerin tutarı 41 milyar 451 milyon 736 bin 645 lirayı buldu. Bu dönemde kullandırılan kredi sayısı 94 bin 430’a ulaştı. Deprem Sonrası Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Canlanması Destek Programı kapsamında 2024’te 21 bin işletmeye 7.3 milyar lira destek ödemesi yapıldı.

“Kısa Çalışma Ödeneği”

Bölgede istihdamın sürdürülmesi için de önemli adımlar atıldı. İŞKUR koordinasyonunda depremden etkilenen 10 ilde ve depremzedelere yönelik hizmetlerin sağlandığı diğer illerde Toplum Yararına Program (TYP) uygulanmaya başlandı. Program kapsamında, bölgeye 77 binden fazla istihdam kontenjanı, yaklaşık 15 milyar lira kaynak tahsisi yapıldı. Depremden etkilenen iş yerlerinde işçi çıkarmalarının yaşanmaması için “Kısa Çalışma Ödeneği” uygulaması devreye alınırken, 111 binden fazla kişiye toplam yaklaşık 1 milyar lira ödeme yapıldı.

“Nakdi Ücret Desteği” kapsamında da 82 bin kişiye yaklaşık 700 milyon lira ücret desteği verildi. Ayrıca nakdi ücret desteğinden yararlananlardan sağlık güvencesi olmayanlar, Genel Sağlık Sigortası kapsamına alındı ve primleri İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılandı.

İstihdam 2 milyona dayandı

Depremden etkilenen bölgenin ekonomik ve sosyal olarak daha hızlı toparlanması amacıyla İstihdama Dönüş Programı hayata geçirildi. 2024 sonuna kadar 11 ilde düzenlenen işbaşı eğitim programları ve mesleki eğitim kurslarından 33 bin vatandaş faydalandı. Kurs ve programlar için yapılan harcama tutarı 1 milyar 267 milyon lira oldu. İstihdamdaki çalışmalar sonucu, depremden en çok etkilenen 11 ildeki sigortalı işçi sayısı, Kasım 2024’te 1 milyon 936 bine çıktı. SGK tarafından deprem bölgesinde sigortalı çalıştıran iş yerleri ve sigortalıların bilgi, belge ve beyanname verme işlemleri ile prim borçları ertelendi.

30 milyar lira kredi

Depremden etkilenen işletmelere Hazine kefaletiyle 30 milyar 529 milyon lira kredi imkanı sağlandı. Bu kapsamda bugüne kadar 18 milyar 346 milyon lira kredi kullandırılırken, kefalet tutarı ise 16 milyar 297 milyon lira oldu. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, deprem bölgesindeki ulaştırma ve haberleşme altyapısına yönelik, 51.1 milyar lira kaynak ayırırken, Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK), depremlerden etkilenen 11 kente 39.7 milyar liranın üzerinde hasar ödemesi yaptı.

Hedef, 2025 sonu

Bugüne kadar teslim edilen konut ve iş yeri sayısının 201 bin 580’ olduğunu belirten Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, deprem bölgesinde yapılan çalışmalarla ilgili yaptığı açıklamada şu bilgileri verdi:

“Deprem bölgesinde iş yerini açmayan 2025 sonu itibarıyla tek bir depremzede kardeşimiz kalmayacak.Deprem bölgesine yönelik hükümetimiz bugüne kadar 2 trilyon lirayı aşan bütçe ile yatırım gerçekleştirdi. 2025 yılında da bu felaketin etkilerini ortadan kaldırmak için 584 milyar TL’lik kaynağı ilgili kamu kuruluşlarımıza aktarmış olduk.

‘Yarısı Bizden’ ile yerinde dönüşüm projemiz de var. Burada da vatandaşımızı talepler çerçevesinde 750 bin TL hibe, 750 bin TL kredi veriyoruz. Orada komşularıyla birlikte inşasını yapabileceği bir imkanı da milletimize sunmuş oluyoruz.”