Bakım sektöründe her ilde acilen ihtiyaç var: Modern uygulama şeffaf yönetim

PROF. DR. İSMAİL TUFAN - Türkiye’de sosyal devlet anlayışına uygun, modern bakım konseptlerini uygulayan, icraatları konusunda şeffaf bir bakım sektörüne acilen ihtiyacımız var. Yaşlı bakımını ‘temiz-tok-sessiz’ modeline indirgemiş, sadece büyük kentlerde yoğunlaşmış, binası dışında övüneceği başka bir şeyi olmayan, personeli sadece sağlık bakımı konusunda eğim almış ama gerontolojik bakımdan bihaber personelle işini yürüten, kapalı kapılar ardında ne yaptığı bilinmeyen, gözden uzak ve denetimi yetersiz olan bu sektöre çekidüzen verilmesi, yeniden organize edilmesi kesin olarak gereklidir. Hem sektörün yeniden değerlendirilmesi, hem de yaşlı bakımı konusunda iş gücünün yeniden kurgulanması için önerilerimiz var…

Yaşlı bakımı, ‘teknikten’ çok daha fazlasıdır

Yaşlıların bakımında da bakım tekniği gereklidir ama kesinlikle yeterli değildir. Bunu nereden anlıyoruz? Hastalanınca doktora gidiyoruz ama bakıma muhtaç olunca, önce yaşlı ailesine yüzünü çevirir, hekim aklına en son gelen kişidir. Bir yaşlının bakımı, sosyokültürel ve ahlaki-etik değerlerle ilişkilidir. Bu nedenle “yeni bakım kültürü” üzerinde durmayı tavsiye ediyorum.

Annenizi, babanızı veya bir başka yaşlı akrabanızı bir bakımevine teslim ettiğinizde, içiniz rahat etmiyorsa, bunun tek nedeninin, bakımevinde sunulan veya sunulacağını umduğunuz “bakım tekniğinin” yeterli olup olmadığı sorusuna verdiğiniz cevabın sizi tatmin etmemesidir. İşin içine vefa borcu, sevgi, saygı, korku, kaygı, inanç ve daha birçok, bakım tekniğiyle alakası olmayan konular girdiği içindir. Kurumsal bakımdan bir taraftan “profesyonellik” talep ederken, diğer taraftan “insaniyet, ahlak, etik, vicdan” da talep edildiği, ama profesyonellik bunları garanti edemediği için, içimiz rahat etmez. O zaman birlikte yaşlı bakımını bakım tekniğinden ayıran, gerontolojinin de tavsiye ettiği anlamıyla yaşlı bakımına kısaca bakalım.

- Yaşlı insan kimdir, bakım nedir?

Yaşlı kişi “özel” bir insan değil, tamamen “normal” bir insandır. Her insan gibi o da yaşamının belli bir noktasında “insan olmanın” genel temel koşulları altındadır. Bu haliyle, daha geniş ve spesifik mekan-zaman-sosyal durumlarına gömülüdür. Bakım ise her zaman insan ilişkilerine dahil olmakla ilgilidir. Daima anlayışlı, sevgi dolu ve eylemseldir. Çünkü bakım daima bir ilişki sürecidir.

- Yaşlı bakıcısı bir refakatçidir

Bakıcı için refakat etme isteği aynı zamanda kendine dikkat etmesi ve yaşlı kişiye yönelik gücünün, sevgisinin ve sabrının strese rağmen uzun süre korunmasını sağlamak anlamına gelir. Ancak yaşlı insanların görünümü sadece eksiklikleri göstermekle kalmıyor, aynı zamanda olağanüstü bir yelpazeye sahip. Bir yanda tamamen mevcut insan becerileri ve yaşa uygun işlevsellik, diğer yanda kayıplar, kısıtlamalar, eksiklikler ve korkular arasında değişiklik gösterebilir. Bu nedenle yaşlı bakımının kapsamı, sağlığın geliştirilmesi ve eylem ve karar verme yeteneklerinin korunmasından, kendi kendilerine yardım etme ve rehabilitasyon yeteneklerinin yeniden sağlanması ve sürdürülmesine, hayatın sınırlarındaki yaşam ile başa çıkmaya kadar uzanır.

- Bütünsel odaklı yaklaşım

Kişinin onuruna mümkün olan en büyük güvenceyi ve saygıyı sağlama ve devredilemez insan hak ve özgürlüklerini gözetme gerekliliği, insan varlığının tüm bu alanları için geçerlidir. “Bütünsel” odaklı yaşlı bakımının insana bakışı sorusunu sormak gerektiğini açıkça ortaya koyuyor. Bu sorunun cevabı kültürel seviyeye ve kültüre, sosyal koşullara, farklı dinlere ve aynı zamanda bilimin eriştiği güncel durumuna göre değişecektir.

Hasta rolü 4 özellik ile tanımlanıyor

Tıbbi anlamıyla bakım ihtiyacı (sağlık bakımı) hasta olmak, yani tedavi gerektiren sağlık bozukluklarına sahip olmaktır, ama bu aynı zamanda sosyolojik anlamda “hasta rolüne” sahip olmak anlamına gelmez. İnsanlar tıbbi sebeplerden dolayı gerekli olsa bile bu rolleri kolayca üstlenmez. Öte yandan hastaneye gitmek, yani tedavi görmek, henüz “hasta olmak” ile aynı şey değildir.

Amerikalı bir sosyolog, Talcott Parsons, “hasta rolünü” dört özellik ile tanımladı; ilk ikisi haklar ve ayrıcalıklar, son ikisi ise yükümlülükler olarak tanımlanabilir:

Hasta, durumundan sorumlu değildir: Yani toplum bireyin hastalığından sorumlu olmadığını kabul eder. Ancak kişinin sorumluluktan muaf tutulması hastalığın türüyle değişmektedir. Örneğin uyuşturucu bağımlılığı veya cinsel yolla bulaşan hastalıklar söz konusu olduğunda, bireyi sorumluluktan muaf tutma isteği doktorlarda ve toplumda kalp-damar hastalıkları ve akciğer kanseri vakalarına kıyasla azalmaktadır.

Hasta kişi rol yükümlülüklerinden muaf tutulur: Bu hak kanunla garanti altına alınmıştır, ancak sosyal rolden sapma, örneğin “işten uzak kalma”, tıbbi bir hastalık raporuyla meşrulaştırılmaktadır. İş yükümlülüklerinden bu şekilde kurtulma olmadan, başka zorlayıcı nedenler olmadan, işe devamsızlığın olumsuz sonuçları olabilir.

Hasta kişi bir an önce iyileşmeyi istemelidir: Hasta olmak toplumsal açıdan istenmeyen bir durum olduğundan, hastadan tekrar iyileşme iradesine sahip olması beklenir. Sağlık iradesine olan bu bağlılık, psikosomatik ve zihinsel hastalıkların söz konusu olduğu ve hastanın dayanılmaz bir yaşam durumuyla başa çıkmaktan başka seçeneği olmadığı bu durumlar, bir hayli sorunludur.

Hasta kişiden profesyonel yardım alması beklenir: Bu genellikle bir doktorun yardımı anlamına gelir.Hasta, yardıma muhtaç durumunu kavramalı, doktoruyla işbirliği yapmalı, onun öneri ve talimatlarına uymalıdır.

Bunların ilk bakışta yaşlı bakımıyla ilişkisi yok gibi görünse de, unutmayın ki bakım evlerinde çalışanlar genellikle hemşirelik mesleğinden geliyor. Dolayısıyla yaşlı bakımı, onlarda “sağlık bakımı” kavramını çağrıştırıyor.

-BİTTİ-